Mijnheer Coffield sloot aan in de rij voor de rode dubbeldekker, nummer negen, die hem naar St. Leonards, de zakenwijk aan de andere kant van Hastings zou brengen. Naar het kantoor van advocatenkantoor Clapp and Caisley, waar hij al zevenendertig jaar de boekhouding verzorgde. Hij knikte naar de chauffeur en ging op zijn vaste plaats zitten, een enkel zitje op de derde rij aan de linkerkant. Nadat hij de koppen van de voorpagina had bekeken, deed hij de krant in zijn koffer en pakte zijn lunchbox. Even tilde hij de boterhammen van elkaar, rook aan de dikke donkere plakken, knikte goedkeurend en stopte ze weer terug. Met zijn mouw maakte hij het beslagen raam schoon. In de verte lagen de kliffen. Vanaf hier was het land een ruwe vlakte met schapen als verdwaalde witte stippen. De steile diepte voorbij de rand boezemde hem angst in en wenkte tegelijkertijd aanlokkelijk.

De ochtend op kantoor ging monotoon voorbij. Cijfers, een kop thee om tien uur, een praatje met de secretaresse waarbij zij wist dat hij zijn ogen niet af kon wenden van haar in een strak bloesje geperste borsten en opnieuw cijfers. In de pauze zat hij alleen aan een tafeltje in de betegelde kantine waar zelfs geen kalender voor afleiding zorgde. Soms at hij slechts de black pudding en gooide de kleffe boterhammen in de prullenbak op een moment dat niemand naar hem keek. Vandaag had hij trek en vermaalde zorgvuldig elke hap van zijn lunch. Hij bladerde door naar de economische pagina’s van The Guardian en plotseling stokte het kauwen. Met twee handen greep hij de pagina vast, de rest van de krant viel op de grond. Hij verstarde en keek paniekerig de kantine rond. Snel raapte hij de krant op, propte de laatste happen in zijn mond en rende naar zijn bureau. Hij startte de bbc-nieuwsite op en staand scrolde hij door de pagina’s. Het was waar. Hij sloot zijn ogen, het was over. Zorgvuldig vouwde hij de krant op en stopte deze samen met zijn lunchbox in zijn attachékoffer.

“Ik neem vanmiddag vrij,” zei hij in de deuropening van het kantoor tegen zijn baas. Hij had zijn jas al aan en tikte als begroeting tegen de rand van zijn hoed. Zijn paraplu tikte op de stoeptegels en hij liep rechtstreeks naar de slagerij in de buurt, Corton Butchers stond er op het uithangbord. Hij wachtte tot er niemand in de winkel was en stelde zijn vraag. De slager schudde zijn hoofd. Coffield liep verder en verder. De smalle klinkerstraatjes in het centrum gingen over in bredere lanen. De huizen stonden ruimer uit elkaar en hij rook de zee. Ook de slagers van Arcade en Old Town Butchers hieven hun handen ten hemel. Met zijn hoofd tussen zijn schouders kwam hij naar buiten en begon weer te lopen. Tijdens het lopen rechtte hij zijn rug en zette koers naar de zee. Hij liep voorbij de East Hill Cliff Railway.

Op maandag waren er weinig dagjesmensen die met het steile treintje naar het strand afdaalden. Bij Rock-A-Nore Cliff zette hij zijn koffertje tegen de informatiepaal die aangaf dat de klif driehonderdentien feet hoog was. Mijnheer Coffield vervolgde zijn weg door het ruige gras naar een stille plek. De brede rots die uitstak was een mooi punt. Beneden hem sloegen de golven traag en schuimend tegen de steile wand. De witte kalkrand meanderde tussen zee en land en eindigde als een wazig streep in de heiige verte. Een meeuw wenkte met zijn klaaglijk schreeuwen. Hij stak zijn paraplu op en sprong. Zijn hoed dwarrelde in een windvlaag omhoog, de panden van zijn lange regenjas wapperden als vleugels van een pinguïn naar achteren.

Op hetzelfde moment dat de agent die met Coffields vermissing bezig was het beeldscherm op diens bureau van de slaapstand knipte, vond een vroege hondenuitlater het koffertje met de krant van gisteren. De koppen waren identiek: Evans Black Pudding na honderdtwintig jaar van vader op zoon failliet na uitbreken varkenspest, geen doorstart mogelijk.

14 december 2014

“Ik wil zien hoe jullie het hebben,” roept ze. “Heb je een televisie en een auto?”  Op de brug over de Tannenbeek kijkt ze rond. Ik probeer de omgeving met haar ogen te zien: witgeschilderde huizen, de geasfalteerde hoofdweg, een gemaaid gazon rondom de vijver waarin eenden zwemmen, tuintjes met hagen en auto’s op de oprit. Haar ogen glijden over de beek en ze pakt mijn hand. Langzaam verwijderen we ons van het feestelijke geroezemoes, de blijde stemmen en de tranen van weemoed die in de al aangerukte pullen bier glijden. “Moeder leeft niet meer he?” vraag ik. Op het laatste moment was moeder tussen de betonblokken van de muur doorgesprongen naar het oosten, naar haar zwangere dochter. Ze had niet omgekeken en ik kon niet schreeuwen. Ik herinner me de wapperde paarse shawl die ik op school voor haar had gebreid.
“Je hebt het gehoord?” vraagt ze.
‘”Ook al mochten we niet naar elkaar zwaaien, de berichten kwamen wel over.”

Ze laat een foto zien van haar man en drie dochters. Ik slik, mijn ogen branden.
“Je bent nog alleen?’” vraagt ze.
Ik knik. 
“Jurgen ook.”
Jurgens ouders hadden voor de oorlog een boerderij in het Thüringse deel van Modlareuth. We hadden samen op het schooltje aan zijn kant van de Tannenbeek gezeten en gingen samen naar de kerk in het Beierse Töpen. Zijn vader was omgekomen aan het front in Rusland, Jurgen was te jong om te moeten dienen. Hij zou de boerderij van zijn vader overnemen en ik ging studeren in Bayreuth. Thüringen werd onderdeel van de Russische bezetting en later de DDR. In mijn gedachten zie ik ons in het stro liggen tijdens de zeldzame weekenden die we bij hem doorbrachten. Met zijn grenspas was het niet altijd mogelijk de Tannenbeek over te steken naar westelijk Modlareuth. In juni 1952 pakten soldaten  Jurgen en zijn moeder op en brachten hen naar een dorp in het achterland. De boerderij werd met de grond gelijk gemaakt. Alles wat ongewenst was, moest verdwijnen uit de demarcatiezone. Nog een keer sliep ik bij hem.

“Kom met me mee,” fluisterde ik toen ik ’s nachts stiekem uit de logeerkamer naar zijn bed kroop en mijn lichaam dicht tegen zijn warme huid legde.
“Ik kan niet,” zei Jurgen, “mijn moeder, ze is ziek.” 
“Anderen zorgen voor haar.”
“Ze kent niemand in dit vreemde dorp.”
“Je hebt hier geen toekomst.”
“Er komt een collectieve boerderij.” Jurgen draaide zich om. Het vocht in zijn ogen glinsterde in het donker. Een onzichtbare band klemde zich om mijn borst. Moest ik hier blijven? De communisten waren toch ook mensen. Het ging goed op de universiteit. Misschien konden we later trouwen, als ik klaar was.

‘s Morgens kreeg ik een lift met paard en wagen van een buurman in het dorp. De volgende dag werd de politieverordening van kracht die de vijftig inwoners van het dorp scheidde door een manshoge houten hek. Het leven in het dorp ging door. Kinderen werden met de schoolbus naar Töpen gebracht en postduiven vlogen brieven over de muur. Elke vakantie die ik thuis doorbracht, werd het hek hoger en de rol prikkeldraad breder. In 1966 zetten grenswachters een betonnen muur neer. We konden elkaar niet eens meer zien.

25 september 2014
Winnen verhaal verhalenwedstrijd Koude Oorlog

Drie uur later en veel papieren en stempeltjes verder, rijden we Rusland in. Verscholen achter een donkere motorbril en in de afgeslotenheid van mijn helm kan ik alleen zijn met mijn gedachten. k steek mijn duim op naar het bord waarop ik vermoed “welkom” en zucht diep. Over brede wegen rijden we door stadjes met betonnen wijken en langs eenzame woongebouwen. De weg gaat over in een gravelpad dwars door een uitgestrekte berkenbos. Op een paard en wagen na, komen we urenlang niemand tegen. Langzaam laat ik de gedachten achter me aan de man die ik zesentwintig jaar heb liefgehad en die mij twee jaar geleden heeft verlaten. Ik hoop dat het niet te overmoedig is om met een groep onbekenden op de motor naar een land te gaan waarvan ik alleen de vooroordelen ken: veel en zelfgestookte wodka, wegen vol gaten en opliggende tramrails, corrupte agenten, een land waar de vrouwen mooi moeten zijn, de mannen overheersend en de zwerfhonden geliefd.

Nog in Wit-Rusland bezoeken wij de gedenkplaats Khatyn. Een zee van stenen torens van verschillende hoogte met klokken erin, strekt zich uit over een licht hellende vlakte. Om de dertig seconden klinkt een doffe slag die kort natrilt in de koele ochtendlucht. In de tijd die volgt houden zelfs de vogels op met zingen. Op een stenen plaat liggen honderdzesentachtig rozen en staan evenzoveel namen. Het zijn namen van dorpen die tijdens de tweede wereldoorlog zijn platgebrand met de bewoners in hun huizen. Vierhonderddrieëndertig dorpen zijn verwoest en honderdzesentachtig zijn niet meer teruggebouwd.

Ik loop het pad rond langs de dikke bladeren en paarse bollen van de rododendrons die het terrein omzomen. Jonathan Safran Foer schreef in Alles is verlicht over zijn zoektocht naar zijn in de Oekraïne verdwenen oma die ook in zo’n dorp woonde. Hij vond haar niet. Naast mij dreunt een klok, een muisje rent voor mijn voeten uit. Ik glimlach en proef zoute tranen. Afscheid nemen, loslaten, verder gaan. De volgende klok luidt. De groep staat aan het einde van het pad bij de motoren te wachten. Als een gouden bal steekt de zon boven de bomen uit. Ik ril en warm langzaam op in de eerste stralen. Mijn schouders rechten zich als ik de groep bereik. Brigit, een van mijn reisgenoten, slaat zwijgend een arm om me heen. Martijn schenkt koffie in uit zijn thermoskan. We stappen op de motoren.

“Rijd jij maar voorop,” zegt Martijn.
Ik slik en sta minutenlang te prutsen met mijn navigator. Bijna rijd ik op de enige weg buiten de gedenkplaats de verkeerde kant op. Dan zoef ik vooruit. Naast mij nog meer witte berkenstammen, vennetjes met lichtgroene waterplanten en dromerig licht dat zilver spiegelt in het water, dorpjes met houten huizen blauw, geel of helder groen geschilderd, witte hekken en kozijnen in krullerige bloemmotieven. In mijn helm zing ik “let the sun shine in”. Martijn rijdt achter me. Ik voel zijn blik in mijn rug en langs mijn billen glijden. Zijn blauwe ogen met grappige wimpers boven rossige stoppels die prikken onder het bandje van zijn helm. Een lichte prikkeling trekt vanaf het zadel door mijn lijf. We stoppen bij een hokje dat lijkt op een bushalte.

Een man op laarzen en met een parmantige pet op, heeft sjasliek op de gril liggen. Naast Martijn wacht ik tot het vlees gaar is. Dwars door de dikke Goretex jas voel ik mijn huid gloeien. We lachen en proosten met een flesje water. Een uurtje verder rijden, moeten we de Wolga oversteken. Voorbij de kerk met vervallen rood bakstenen muren en goudglimmende uientorens steekt een houten vlonder in een brede stroom. Lage golven slaan zacht schuimend tegen de poten. Achter het zonlicht steken in de verte de grijze silhouetten van de torens van Kostroma, onze eindbestemming, af tegen de vage lucht. Op het water is het stil, geen schip en ook geen veerpont.
“Dat wordt een lange rit,” zegt Martijn en pakt mijn hand. 
“Hij mag van mij eeuwig duren,” antwoord ik.

November 2013